Cumhurbaşkanının Sorumluluğu ve Vekalet

Cumhurbaşkanının Sorumluluğu

Parlamenter sistemin gereği olan Cumhurbaşkanının sorumsuzluğu ilkesi 2017 yılı Anayasa Değişikliğinin kabul edilmesiyle değişikliğe uğramıştır.
Parlamenter sistemin uygulandığı dönemde Cumhurbaşkanı yaptığı işlemler bakımından karşı-imza kuralına tabiydi. Karşı-imza kuralı Cumhurbaşkanının tek başına yapabileceği belirtilen işlemler dışındaki işlemlerde uygulanırdı. Bununla beraber Cumhurbaşkanının tek başına imzaladığı işlemler, kararlar bakımından hiç bir yargı merciine başvurulamıyor; karşı-imza kuralına tabi işlemlerinde ise imza koyan Başbakan veya ilgili bakan sorumlu tutuluyordu.
2017 yılı Anayasa Değişikliği ile kabul edilen ve 2018 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimleriyle yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile Cumhurbaşkanının yaptığı tüm işlemlere karşı yargı yoluna başvurulabilir.
Cumhurbaşkanının tüm işlemlerine karşı gerekli yargı mercilerine başvurulabilir. Ancak olağanüstü dönem Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri için yargı yoluna gidilemez. Zira bu kararlar yargı yoluna kapalıdır.

Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu

Cumhurbaşkanı hakkında bir suç işlediği iddiasıyla cezai sorumluluğu doğarsa bu durumda Anayasanın 105. maddesi uygulama alanı bulur.

Madde 105- Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir.
Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir.
Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren on gün içinde Genel Kurulda görüşülür. Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır.
Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı, seçim kararı alamaz.
Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanının görevi sona erer.
Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu madde hükmü uygulanır.

Reklam

Cumhurbaşkanı hakkında suç işlediği iddiasıyla TBMM ÜYE TAMSAYISININ SALT ÇOĞUNLUĞUNUN (301) vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir.
Meclis verilen önergeyi en geç 1 AY içinde görüşür ve ÜYE TAMSAYISININ 3/5’ÜNÜN GİZLİ OYUYLA (360) soruşturma açılmasına karar verebilir.
Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde Mecliste bulunan siyasi partilerin güçleri oranında komisyona vereceği üye sayısının 3 KATI olarak gösterilecek adaylar arasından, her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme usulüyle 15 KİŞİLİK KOMİSYON oluşturulur.
Komisyon soruşturma sonucunda vereceği raporu 2 AY içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın verilen sürede bitirilmemesi halinde komisyona 1 AYLIK YENİ VE KESİN SÜRE verilir.
Komisyon raporunun Meclis Başkanlığına verilmesinden itibaren 10 GÜN içinde rapor dağıtılır ve dağıtımdan itibaren 10 GÜN içinde TBMM Genel Kurulunda görüşülür.
TBMM, görüşmeler sonucu ÜYE TAMSAYISININ 2/3’ÜNÜN GİZLİ OYUYLA Cumhurbaşkanının Yüce Divana gönderme kararı alabilir.
Yüce Divanda yapılacak yargılama 3 AY içinde tamamlanır. Bu süre içinde yargılama tamamlanmazsa bir defaya mahsus olarak 3 AY ek süre verilir. Yargılama bu süre sonunda kesin olarak tamamlanır.
Yüce Divan yargılaması sonucunda ancak seçilmeye engel bir suçtan mahkum olması halinde Cumhurbaşkanının görevi sona erer.
Yüce Divan kararlarına karşı 15 GÜN içinde YENİDEN İNCELEME BAŞVURUSU yapılabilir. Anayasa Mahkemesinin bu başvuru üzerine vereceği kararlar kesindir.
Hakkında işlediği suç işlediği iddiasıyla soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı seçim kararı alamaz.
Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğuna ilişkin yukarıdaki hususlar Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların görevleriyle ilgili suç işledikleri iddiası halinde de uygulanır.

Cumhurbaşkanına Vekalet

Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile yürütme erki temelde Cumhurbaşkanında birleşmiştir. Ancak Cumhurbaşkanı yürütme görevini yerine getirirken kendisine ait olan atama yetkisi ile Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları da seçebilir.

Madde 106 – Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir.
Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde, kırkbeş gün içinde Cumhurbaşkanı seçimi yapılır. Yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanlığına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. Genel seçime bir yıl veya daha az kalmışsa Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimi de Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte yenilenir. Genel seçime bir yıldan fazla kalmışsa seçilen Cumhurbaşkanı Türkiye Büyük Millet Meclisi seçim tarihine kadar görevine devam eder. Kalan süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmaz. Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimlerinin yapılacağı tarihte her iki seçim birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır.

Cumhurbaşkanı seçildikten sonra bir veya daha fazla cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir.
Cumhurbaşkanı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde 45 GÜN içinde Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılır. Seçim yapılıp yeni Cumhurbaşkanı seçilene kadar Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cumhurbaşkanlığına vekalet eder ve yetkilerini kullanır.
Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılırken aynı zamanda TBMM seçimlerine de 1 yıldan az süre kalmışsa TBMM seçimleri de Cumhurbaşkanlığı seçimi ile birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılırken TBMM seçimlerine 1 yıldan daha fazla süre kalmışsa seçilecek Cumhurbaşkanı, TBMM seçimlerine kadar görevine devam eder. Buradaki görev süresi Cumhurbaşkanı için bir dönem olarak kabul edilmez. Bu durumda da TBMM seçimleri ile Cumhurbaşkanlığı seçimleri birlikte yapılır.
Cumhurbaşkanının geçici olarak görevden ayrılması hallerinde, Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanına vekalet eder ve ona ait yetkileri kullanır.
2018 yılında yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminden önceki dönemlerde Cumhurbaşkanına vekalet etme görevi TBMM Başkanında iken artık Cumhurbaşkanı yardımcısı vekalet etmektedir.