İfa İmkansızlığı ve Aşırı İfa Güçlüğü

İfa İmkansızlığı

Kusursuz İmkansızlık

Borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı hallerde imkansızlaşırsa borç sona erer.

Borcun ifasında imkansızlık iki ayrı zamanda söz konusu olur. Sözleşmenin yapılmasından önce edimin ifası objektif olarak imkansızsa sözleşme geçersizdir. Geçerli olarak meydana gelmiş bir sözleşmenin edimleri sonradan  imkansız hale gelmişse,hukuki durum ifanın imkansızlığında borçlunun kusurlu olup olmadığına göre değişir:

1. İmkansızlık borçlunun kusuru ile meydana gelmişse, edimin yerini tazminat alır. Borçlu alacaklının hakkını elde edememesinden doğan zararını ödemekle yükümlüdür.
2. Borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerden dolayı, borçlunun kusuru olmaksızın imkansızlık  meydana gelmişse borç sona erer. Borçlu borcundan kurtulur ve tazminat ödemekle yükümlü değildir.

Borcun ifasının kendi kusuru olmaksızın imkansız hale geldiğini, bir beklenmedik halin veya mücbir sebebin neden olduğunu iddia eden borçlu, iddiasını ispatla yükümlüdür.

Borçlu ifası imkansızlaşan edim yerine başka bir gelir elde etmişse bu geliri alacaklıya vermekle yükümlüdür.Bu değerin kendisine verilmesini isteyen alacaklı varsa kendi karşı edimini de yerine getirecektir.

KANUNDA

E. İfa imkansızlığı
I. Genel olarak
MADDE 136- Borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle imkânsızlaşırsa, borç sona erer.

Çi̇ft Taraflı Sözleşmelerde Kusursuz İmkansızlık

KURAL: TBK m136/2: Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde imkansızlık sebebiyle borçtan kurtulan borçlu, karşı taraftan almış olduğu edimi sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca geri vermekle yükümlü olup, henüz kendisine ifa edilmemiş olan edimi isteme hakkını kaybeder. Kanun veya sözleşmeyle borcun ifasından önce doğan hasarın alacaklıya yükletilmiş olduğu durumlar, bu hükmün dışındadır.

Karşı taraf edimini henüz ifa etmemişse, borçlu edimin ifasını isteyemez.

İSTİSNA: TBK m136/2: Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde imkansızlık sebebiyle borçtan kurtulan borçlu, karşı taraftan almış olduğu edimi sebepsiz zenginleşme hükümleri uyarınca geri vermekle yükümlü olup, henüz kendisine ifa edilmemiş olan edimi isteme hakkını kaybeder. Kanun veya sözleşmeyle borcun ifasından önce doğan hasarın alacaklıya yükletilmiş olduğu durumlar, bu hükmün dışındadır.

Tarafların yapmış oldukları sözleşme ile, borcun ifasının borçlunun kusuru olmaksızın imkansızlaşması halinde de, diğer tarafa karşı edimini kısmen veya tamamen yerine getirmekle yükümlü olmaya devam edeceğini kararlaştırmaları mümkündür.

BİLDİRİM:TBK m136/3: Borçlu ifanın imkansızlaştığını alacaklıya gecikmeksizin bildirmez ve zararın artmaması için gerekli önlemleri almazsa, bundan doğan zararları gidermekle yükümlüdür.

Borçlu kanundan doğan tedbirleri almadığı takdirde alacaklının bundan doğan zararları ödemek zorundadır.

Kusursuz Kısmi̇ İmkansızlık

Borcun ifası, borçlunun kusuru olmaksızın kısmen imkansızlaşırsa, borçlu kural olarak borcun ifası imkansızlaşmayan kısmını yerine getirmekle yükümlüdür. Ancak kısmı imkansızlığı önceden bilinseydi, tarafların böyle bir sözleşmeyi yapmayacağının kabul edileceği borcun tamamı sona erer. Kısmi ifa istenemez.

Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde, bir tarafın borcu kısmen imkansızlaşır ve alacaklı kısmi ifaya razı olursa, karşı edimde o oranda indirilir. Alacaklının kısmi ifaya razı olmaması veya karşı edimin bölünemeyen nitelikte olması durumunda tam imkansızlık hükümleri uygulanır.

Kusur olmaksızın karşılıklı borçlarından bir kısmının imkansız hale gelmesi sözleşmenin bir boşluğa sebep olması durumunda, mahkemece böyle bir imkansızlık olasılığının düşünselerdi, tarafların iyi niyetle nasıl bir çözüm bulacakları araştırılarak giderilir.

KANUNDA

II. Kısmi ifa imkânsızlığı
MADDE 137- Borcun ifası borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerle kısmen imkansızlaşırsa borçlu, borcunun sadece imkansızlaşan kısmından kurtulur. Ancak, bu kısmi ifa imkansızlığı önceden öngörülseydi taraflarca böyle bir sözleşmenin yapılmayacağı açıkça anlaşılırsa, borcun tamamı sona erer. Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde, bir tarafın borcu kısmen imkansızlaşır ve alacaklı kısmi ifaya razı olursa, karşı edim de o oranda ifa edilir. Alacaklının böyle bir ifaya razı olmaması veya karşı edimin bölünemeyen nitelikte olması durumunda, tam imkansızlık hükümleri uygulanır.

Emprevi̇zyon: Beklenmeyen Haller- Aşırı İfa Güçlüğü

Borcun ifası mümkünse borçlu düşünülenden fazla emek ve gideri gerektirirse ve bu yüzden zarar etme durumunda kalsa dahi, kural olarak borcu kararlaştırılan bedel karşılığında ifa ile yükümlüdür. Sözleşmenin sonradan değişen şartlara göre değiştirebilmesi için sözleşmede buna imkan veren bir hükmün bulunması gerekir.

Ana ilke ”sözleşmeye bağlılık: pacta sunt servanda” prensibi gereğince borçlunun sözleşmeye aynen uyması borcunu sözleşme şartlarına göre ifa etmesidir.

Sözleşmeni yapılmasından önceden görülmeyen haller nedeniyle, tarafların edimleri arasında aşırı bir dengesizlik meydana gelmişse borçlunun sözleşmeye göre borcunu ifa etmesi çok güçleşmiş ise alacaklının borcun sözleşmeye göre ifasında direnip direnemeyeceği sorunu ciddi tartışmalara yol açmıştır.

KANUNDA

III. Aşırı ifa güçlüğü
MADDE 138- Sözleşmenin yapıldığı sırada taraflarca öngörülmeyen ve öngörülmesi de beklenmeyen olağanüstü bir durum, borçludan kaynaklanmayan bir sebeple ortaya çıkar ve sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olguları, kendisinden ifanın istenmesini dürüstlük kurallarına aykırı düşecek derecede borçlu aleyhine değiştirir ve borçlu da borcunu henüz ifa etmemiş veya ifanın aşırı ölçüde güçleşmesinden doğan haklarını saklı tutarak ifa etmiş olursa borçlu, hakimden sözleşmenin yeni koşullara uyarlanmasını isteme, bu mümkün olmadığı takdirde sözleşmeden dönme hakkına sahiptir. Sürekli edimli sözleşmelerde borçlu, kural olarak dönme hakkının yerine fesih hakkını kullanır.

Kaynakça

• Reisoğlu, Safa. Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler 23. Bası. İstanbul, Beta Yayıncılık, 2012
• Remzi,Mehmet ve Sezer,Aydın. Borçlar Hukuku Genel Hükümler 10. Baskı. İkinci Sayfa,2017