Genel İşlem Koşulları

• Genel işlem koşullarının tanımını yapmadan önce katılım sözleşmelerinden bahsetmek faydalı olacaktır.

KATILIM SÖZLEŞMELERİ

• Katılım sözleşmelerinde, öneride bulunan taraf, çok sayıda yapacağı benzer sözleşmelerde de kullanılmak üzere, sözleşme hükümlerini önceden, tek taraflı olarak hazırlayıp belirlemekte, karşı taraf ise bu hükümlerde değişiklik yapma hakkına sahip olmadan öneriyi sadece kabul edebilir veya sözleşme yapmayabilir.
• Burada dikkat edilmesi gereken, katılım sözleşmelerinde,
  • tek taraflı olarak hükümlerin belirleneceği,
  • çok sayıda benzer işlerdeki sözleşmelerin yapılmasında kullanılacağı,
  • karşı tarafın ise sadece sözleşme yapma veya yapmama hakkı olduğu belirleyicidir.
• NOT: Katılım sözleşmelerinin hepsi için yukarıdaki belirtilenler geçerli değildir. Bazı katılım sözleşmelerinde hükümlerin tamamı tartışmaya kapalı olamaz, öneride bulunan bütün hükümler için öneri yapan tek başına belirleyici değildir. (Banka kredi sözleşmeleri)

GENEL İŞLEM KOŞULLARI

• Katılım sözleşmelerinde, öneride bulunanın ileride yapacağı diğer sözleşmelerde de kullanmak üzere tek taraflı olarak belirleyeceği sözleşme hükümleri genel işlem koşulları olarak nitelendirilir.
• Genel işlem koşulları belirli bir kişi için yapılmazlar. Önceden hazırlanan genel ve soyut nitelikteki hükümlerdir.
• Hazırlanan hükümler kaç sözleşmede kullanılırsa kullanılsınlar genel işlem koşulu niteliğini kaybetmezler. Her sözleşmede yine genel işlem koşullarına ilişkin yasal kurallara tabidirler.
• Belirli bir sözleşme için hazırlanmış hükümler genel işlem koşulu olarak kabul edilmez. Daha sonra tüm sözleşmelere uyarlanırsa genel işlem koşulu niteliği kazanabilir.
• Bu hükümlerin sözleşme metninde veya ekinde yer alması, yazımı, kapsamı, şekli genel işlem koşulu sayılmalarını engellemez.
• Aynı amaçla düzenlenmiş sözleşme metinlerinin özdeş olmaması genel işlem koşullarının niteliğini etkilemez.
• Her bir hükmün tartışarak kabul edildiğinin sözleşmede veya ayrı bir metinde belirtilmesi, sözleşmenin bütün sayfalarına veya maddelerine ayrı ayrı imza atılması, sözleşmeyi bireyselleştirmez, genel işlem koşulu niteliğini etkilemez.
  • Madde 20- Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. Bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz. 
  • Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez. Genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz. Genel işlem koşullarıyla ilgili hükümler, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de, niteliklerine bakılmaksızın uygulanır.

Yazılmamış Sayılma

• Yazılmamış sayılma hususu ile kanun özellikle karşı tarafı korumayı amaçlamıştır.
• Katılım sözleşmeleri ile öneri yapanın tekelinde bulunan hükümlerin karşı tarafı haklı sayılmayacak önemde zorladığından kanun bizzat karşı taraf lehine hükümler ve öneri yapan aleyhine sınırlamalar getirmiştir.
• Yazılmamış sayılacak hususlar:
  • Sözleşmede yer alan hükümler, karşı tarafın yararına aykırıysa öneri yapan taraf bu konuda karşı tarafı özellikle bilgilendirmekle yükümlüdür. Bu tip bir hükümlülüğün geçerliliği karşı tarafın bilgilendirilip kabul etmesine bağlıdır. Aksi takdirde bu hükümler yazılmamış sayılacaktır.
  • Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olan genel işlem koşulları da yazılmamış sayılacaktır.Bu nitelikteki hükümler açıklanıp karşı taraf bilgilendirilmiş olsa da geçersizdir, yazılmamış sayılacaktır.
  • Genel işlem koşullarının bulunduğu bir sözleşmede veya ayrı bir sözleşmede, düzenleyene, tek taraflı olarak, genel işlem koşullarını içeren bir sözleşmenin bir hükmünü karşı taraf aleyhine değiştirme veya yeni bir düzenleme getirme yetkisini veren hükümler de geçersiz olup yazılmamış sayılacaktır.
  • Madde 21- Karşı tarafın menfaatine aykırı genel işlem koşullarının sözleşmenin kapsamına girmesi, sözleşmenin yapılması sırasında düzenleyenin karşı tarafa, bu koşulların varlığı hakkında açıkça bilgi verip, bunların içeriğini öğrenme imkanı sağlamasına ve karşı tarafın da bu koşulları kabul etmesine bağlıdır. Aksi takdirde, genel işlem koşulları yazılmamış sayılır.Sözleşmenin niteliğine ve işin özelliğine yabancı olan genel işlem koşulları da yazılmamış sayılır.
• Genel işlem koşulu niteliğindeki bir kısım hükmün yazılmamış sayılması diğer hükümlerin geçerliliğini etkilemez.
• Düzenleyen, yazılmamış sayılan koşullar olmasaydı diğer hükümlerle sözleşmeyi yapmayacak olduğunu ileri süremez, sözleşmenin tümünün geçersiz olduğunu iddia edemez.
  • Madde 22- Sözleşmenin yazılmamış sayılan genel işlem koşulları dışındaki hükümleri geçerliliğini korur. Bu durumda düzenleyen, yazılmamış sayılan koşullar olmasaydı diğer hükümlerle sözleşmeyi yapmayacak olduğunu ileri süremez.

Yorum Yöntemi

• Genel işlem koşullarından bir hükmün anlamı açık veya anlaşılır değilse, anlamı farklı şekillerde yorumlanmaya müsaitse, o hüküm düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın yararına olacak şekilde yorumlanır. (Karşı taraf lehine yorum)
• Sözleşmeyi tek taraflı olan hazırlayan taraf için hükümler onun düşündüğü şekilde yazıldığı için karşı tarafın lehine yorum yapılmasına da düzenleyen katlanmalıdır.
  • Madde 23- Genel işlem koşullarında yer alan bir hüküm, açık ve anlaşılır değilse veya birden çok anlama geliyorsa, düzenleyenin aleyhine ve karşı tarafın lehine yorumlanır.

Denetim

• İçerik Denetimi: Dürüstlük ve hakkın kötüye kullanılması açısından yapılan yargısal denetimdir. Sözleşmede yer alan genel işlem koşulları emredici kurallara, ahlaka, kamu düzenine aykırı olamaz veya konusu imkansız hükümler bulunamaz.
  • Madde 25- Genel işlem koşullarına, dürüstlük kurallarına aykırı olarak, karşı tarafın aleyhine veya onun durumunu ağırlaştırıcı nitelikte hükümler konulamaz.
• Bağlayıcılık Denetimi: Genel işlem koşulu niteliğindeki kuralların sözleşmede yer alıp almadığının, sözleşmenin içeriğine dahil olup olmadığının yargısal denetimidir. Bazı hükümler okunamıyorsa, anlaması güçse bu hükümler imzalansa bile geçerli sayılmaz, bağlayıcı olmazlar. Ayrıca sözleşmede atıfta bulunarak karşı tarafın okumasına engel konuyorsa yine bağlayıcı değildir. Yazılmamış sayılan genel işlem koşulları hükümleri de sözleşme kapsamı içinde değildir.
  • Madde 24- Genel işlem koşullarının bulunduğu bir sözleşmede veya ayrı bir sözleşmede yer alan ve düzenleyene tek yanlı olarak karşı taraf aleyhine genel işlem koşulları içeren sözleşmenin bir hükmünü değiştirme ya da yeni düzenleme getirme yetkisi veren kayıtlar yazılmamış sayılır.